ABHAZYA, BİRLEŞMİŞ MILLETLER GÜNDEMİNDE
ABHAZYA, BİRLEŞMİŞ MILLETLER GÜNDEMİNDE
“Birleşmiş Milletler
Güvenlik Konseyi’ne,
Abhazya’daki anlaşmazlık üzerine 10 Eylül 1992 tarihli Güvenlik Konseyi Başkanı’nın bildirisine danışmaktan onur duyarım. Bu bildiride, Gürcistan’a iyi niyet heyeti gönderme niyetim yer almıştır. Bu bildiride aynı zamanda Abhazya’daki anlaşmazlık konusundaki değişiklikten Konseyi düzenli aralıklarla haberdar etmem istenmiştir.
Politik İlişkiler Kısmı Müdürü Gustave Feinsel Başkanlığındaki iyi niyet heyetinin görevi 12-20 Eylül 1992 tarihleri arasında gerçekleşmiştir. Tiflis’te heyet E.Şevardnadze ile Dışişleri Bakanı Alexander Chikvaidze ile, Başbakan Yardımcısı Sandro Kavaadze ve Devlet Konseyi ve birkaç politik partinin temsilcileri ile biraraya geldiler. Heyet aynı zamanda Abhazya’nın başşehri Suhum’a giderek Abhazya Parlamentosu Başkan Başyardımcısı da dahil olmak üzere temsilcilerle görüşme fırsatı buldu. Dahası, heyet parlamento’daki Abhaz grubunun halihazırda merkezi olan Gudauta kentine gitti. Gudauta’da heyet Parlamento Başkanı Vladislav Ardzınba ile uzunca bir görüşme yaptı. Suhum ve Gudauta’da heyet, ayrıca Kızıl Haç Uluslararası Komite temsilcileriyle buluştu. Tiflis’e dönüşlerinde heyet E.Şevardnadze ve diplomatik topluluğun temsilcileri ile yeniden biraraya geldi.
New York’a dönüşlerinde heyet, gözlemlerini ve fikirlerini kapsayan detaylı bir raporu bana sundu. Burada ben, Konsey üyelerinin bilgisi için raporun bir özetini ekliyorum.
Bildiğiniz üzere Abhazya’da son günlerde durum giderek kötüye gitmektedir. Şiddetli çatışmalar bölgede barış ve güvenliği tehdit ederek yeniden patlak vermiştir. Konsey, dün Gürcistan Devlet Konseyi Başkan Yardımcısı tarafından durumun ciddiyetinin önemini belirten ve BM desteği talep eden bir mektup aldığım! bilmektedir.
Abhazya’daki sorunun ciddi olarak kötüye gitmesinin karşısında, acil bir konu olarak bölgeye Genel Sekreter Yardımcısı Başkanlığındaki yeni bir BM heyeti göndermek niyetindeyim. Heyet, Abhazya’da patlak veren ve bölgede ve uluslararası barış ve güvenliği tehlikeye sokan çatışmalar üzerine uluslararası topluluğun ciddi endişelerini taraflara aktaracak. Heyet 3 Eylül Antlaşması’nın tam ve doğru uygulanmasının aciliyeti üzerinde duracak. Bu vesile ile heyet sivil ve askeri gözlemcilerin yayılmasını içeren Antlaşmanın uygulanmasına BM’in destek olabileceği yolları belirleyecektir. Heyette bölgede kalarak BM’in bölgede ilk varlığını sağlayacak birkaç gözlemci bulunacaktır.”
İMZA BOUTROS GHALİ
7 Ekim 1992
EK: BM IYI NIYET HEYETI’NIN RAPORU
BM İYİ NİYET HEYETİNİN RAPORU
(12-20 Eylül 1992)
ABHAZYA’DA DURUM
1. Abhazya’daki aniden ortaya çıkan kriz, bu yılın başından beri heyete bildirildiği üzere yaklaşık 11 milyar rublelik eşya kaybına ve Gürcistan’ın ana ticaret ortağı Rusya Federasyonu ile ilişkilerinin hemen hemen kesilmesine ve etnik Abhaz Yönetiminin eski Abhaz Otonom Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ni, bağımsız bir Cumhuriyet olarak ilan etmesine bağlı hareketlere neden olan Abhazya ve Batı Gürcistan’daki yaygın sabotaj ve yağmalama olaylarına bağlanabilir.
2. Abhazya’daki durum, Gürcistan Hükümetine kargaşa yaratan eski Cumhurbaşkanı Garnsakhurdia’nın çabaları, Abhazya’daki önemli miktardaki Kuzey Kafkas savaşçı ile Abhaz tarafını destekleyen bu bölgeden malzeme tedariğinin olması kadar burada üslenen BDT Silahlı Kuvvetleri unsurlarından büyük çaplı silah sağlamanın görünür kolaylığından önemli ölçüde etkilenmiştir. Orduya bağlı olmayan Gürcü unsurlarının varlığı ve Gürcistan Silahlı Kuvvetlerinin disiplinden yoksunluğu sorunu artırmaktır.
3. Gürcistan’ın kuzey-batı kısmındaki Abhazya’nın 540 bin civarındaki nüfusunun yalnız yaklaşık % 18’i Abhaz’dır. Nüfusun çoğunluğunu % 47 ile Gürcüler, % 13 ile Ruslar ve % 18 ile Ermeniler ve diğerleri oluşturur.
4. Gürcülerle Abhazlar arasındaki ilişkilerdeki gerginlik artıp, eksilmektedir. (Abhazların, etnik olarak Gürcülerle değil Kuzey Kafkas Dağ kavimleri ile bağları vardır. Kuzey Kafkasyalılar gibi Abhazların önemli bir bölümü Müslümandır) Oldukça yakın zamanda, Abhazya Otonom Cumhuriyeti’nin Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nden ayrılarak Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti’ne katılması kampanyası başlatıldığında gerginlikler ortaya çıktı. Bu, Rusya Federasyonu ve Gürcistan’ın ikisi tarafından reddedilirken Abhazlara Abhazya Parlamentosu’nda ölçüsüz oranda temsili de içeren hatırı sayılır imtiyazlar sağlandı. Bu imtiyazlar, sonuçta Gürcüler arasında, şimdilerde çok açık olan Abhazların adaletsiz tercihli muameleden yararlandıkları şeklinde, büyüyen bir anlayışa yol açtı. 1989’da Abhazya’nın Gürcistan’dan ayrılarak, 1921’den 19301a kadar sahip olduğu tam Birlik Cumhuriyeti statüsünün verilmesi için talepler yeniden yapıldı. Gürcüler arasındaki olumsuz tepkiler, önemli sayıda ölümle sonuçlanan şiddet olayları dizisinin başlangıcına sebebiyet verdi.
5. Sovyetler Birliği’nin dağılması ve Gürcistan’ın bağımsızlığına yol açan olaylar, daha da ileri Abhazya’nın bağımsızlığı taraftarlarına cesaret vermiştir. 1990 Ağustos’unda, Abhazya Parlamentosu Gürcü temsilcilerin yokluğunda, Abhazya’ya Gürcistan’dan bağımsız, Sovyetler Birliği’nin bağımsız bir cumhuriyeti ilan etti. Bu, Gürcistan Parlamentosu tarafından hemen bozuldu.
6. Gamsakhurdia’nın Cumhurbaşkanlığı sırasında Abhaz yönetimi ile Gürcistan Hükümeti arasında, Abhazya Parlamentosu’ndaki 28 sandalyenin nüfusun % 18’ini oluşturan Abhazlara, 26 sandalyenin nüfusun % 47’sini oluşturan Gürcülere, 11 geri kalan % 351ini oluşturan çoğunluğu Rus ve Ermeni olanlara ayrıldığı yeni bir seçim kanunu üzerinde uzlaşma sağlanmıştı. Kanun, önemli kararların üçte iki çoğunlukla alınması zorunluluğunu şart koşmuştu. Aralık 1991’de bu seçim kanunu esas alınarak yeni bir parlamento seçildi. Fakat bu yeni kanun politik gerginliği düşürmedi. Tam tersine 1992’nin ilk yarısında Abhazya Parlamentosu iki muhalif gruba ayrıldı. (11 Ermeni ve Rus temsilcileriyle Abhaz ve Gürcüler ikisi arasında hemen hemen eşit olarak bölündüler) ve Parlamento’nun bir bütün olarak işlemesi için tüm amaçlar ve niyetler sona erdi.
7. 1992’nin Ortalarında Gürcistan Hükümeti polisin süregelen sabotaj ve yağmalamaları kontrol edemediğine karar vererek, yaklaşık iki bin Gürcü birliğini demiryolu ve haberleşme bağlantını korumak gayesiyle göndermeye karar verdi. Şevardnadze birlikleri bölgesi içinde yer değiştirmenin Gürcistan Cumhuriyeti Bağımsızlık hakkı olduğunu vurguladı. Şevardnadze, BM heyetine bu düzenlemeler hakkında Ardzınba ile görüştüğünü açıkladı.
8. 14 Ağustos 1992’de Gürcü birlikleri, Abhazya’ya girdiğinde yaklaşık ikiyüz ölüm ve yüzlerce yaralanma ile sonuçlanan şiddetli çatışmalar patlak verdi. Şevardnadze, kendisinin uyuşmazlığı sınırlamak için Gürcistan’daki çeşitli politik liderler tarafından eleştirilen bir kararla Gürcü Silahlı Kuvvetlerinin Abhazya’da boydan boya ilerlemesini tahdit etmesini gösterdi. Çatışmalar patlak verdiğinde, Abhaz yönetimi Suhum’dan şu anda çalıştığı Gudauta’ya geçti. Şiddet Abhazya’daki çeşitli etnik orijinli kırk bine yakın insanı mülteci ve yerinden edilmiş durumuna düşmesi-ne neden olmuştur.
9. Abhaz halkının yasal keder verici durumları olduğunu bilerek, Şevardnadze, Gürcü birliklerine karşı saldırının kışkırtma olmadan ve önceden planlanmış olduğuna inandığını vurguladı. Şevardnadze Kuzey Kafkasyalı savaşçıların çatışmalar patlak vermeden önce Abhazya’ya geldiğini iddia etti. Şevardnadze, bu yılın başlarında, Gürcistan Hükümeti Güney Osetya ile meşgulken, Abhaz yönetimi, 400 ila 600 kadar güçlü ve tek etnik kökenli ulusal muhafız yerleştirmek gibi önlemlerle Tiflis’teki yöneticileri kışkırttığını da ilave etmiştir.
10. V. Ardzınba, Gürcistan ordusunun Abhazya’ya gir mesinin belirtilen sebebinin, Abhazya halkına “baskı yapmak” için yalnızca bir bahane olduğu fikrini iddia etmektedir. V. Ardzınba Gürcü birliklerin Abhazya’ya girmesinden önce, E.Şevardnadze’nin kendisiyle tele fon görüşmesi yaptığım yalanladı. Sovyetler Birliği’nin dağılması, Gürcistan’ın bağımsızlığı ve Gürcistan’ın 1921 Anayasasını kabul etmesi, Abhazya’nın bağımsızlığını ilan yoluyla elde etme hakkı olduğu yasal bir boşluk yarattı.
B.3 EYLÜL ANTLASMASI
11. Başkan Yeltsin ve Konsey Başkanı Şevardnadze’ nin imzaladığı ve V.Ardzınba da dahil Abhazya liderlerince onaylanan 3 Eylül Antlaşması, Gürcistan’ın toprak bütünlüğünü garanti eder. Antlaşmaya uymayı sağlamak için Rusya Federasyonu, Abhazya ve Gürcistan temsilcilerinden oluşan bir Gözetim ve İnceleme Komisyonu kurar. Gürcistan’ın dışından gelmiş olan yasadışı silahlı güçlerin silahsızlandın-lmasım ve çekilmesini sağlar, Abhazya’daki Gürcistan Silahlı Kuvvetlerin demiryolu ve belirli diğer tesisleri korumak için gerekli uzlaşılmış bir miktara indirilmesini sağlar, 10 Eylül 1992 tarihi itibariyle, alıkonulan esir ve tutsakların değişimini, malların ve insanların serbest dolaşımında tüm engellerin kaldırılması ve mültecilerin evlerine geri dönmesi ile kayıp insanların aranmasını, 15 Eylül 1992 tarihi itibariyle Abhazya’nın yasal yöneticilerinin yeniden normal çalışmaya başlamasını talep eder ve BM ile Avrupa’da Güvenlik ve İşbirliği Konferansı’na antlaşma prensiplerinin desteklenmesi için çağrıda bulunur.
12. Şevardnadze, 3 Eylül Antlaşması’nın öneminin altını çizerek, bunun tam uygulanmasını talep eder. Şevardnadze, Abhaz tarafını özellikle Kuzey Abhazya’da Bzıp nehri boyunca ateşkesi ihlal etmeye devam ettirmekle suçladı. Ateşkes özellikle üçlü komisyonun Rus birliklerini iki taraf arasına girmesinde başarı sağladığı Gumista nehri boyunca sürdürmekte olduğu dikkate değerdi. Şevardnadze, Kuzey Kafkasya% düzensiz güçlerin çekilmesi ile ateşkesin birbirinden ayrılmaz konular olduğunu vurguladı ve Gürcistan’ın birliklerini demiryolu ve diğer tesisleri korumaya yetecek kadar uzlaşılmış bir sayıya indirme arzusunu teyit etti. Şevardnadze, Abhaz Parlamentosu’nun acil olarak Suhum veya Abhazya’da başka bir yerde toplanarak şimdiki yönetimin işbaşında kalıp, kalmaması konusunda gizli oyla karar vermesini istedi.
13. Şevardnadze, Abhazya’nın Özerkliğinin korunmasının ve onun kendini yönetme statüsünü sürdürmesinin gereğini kabul etti. Bununla birlikte, Gürcistan’ın toprak bütünlüğünün korunması için bir çözüm olmasının ve bunun Abhaz ve Gürcü her iki tarafça da kabul edilebilir olmasının zorunluluğunu vurguladı.
14. V.Ardzınba, Gürcistan yanlısı bir döküman olarak tanımladığı, 3 Eylül Antlaşması’nı imzalaması için kendisine baskı yapıldığını belirtti. Ayrıca Abhazya’ nın Gürcistan’ın bir parçası olmadığını ve antlaşmadaki Gürcistan’ın toprak bütünlüğü konusunun Abhazya’yı etkilememekte olduğunu ifade etti. Gürcistan’ı antlaşmayı ihlale devam etmekle suçlayarak, Gürcü birliklerinin halen sivillere saldırma ve yaygın yağmalama ile uğraştığını iddia etti.
15. V. Ardzınba, Gürcü birliklerinin, Kuzey Kafkasyalı unsurların çekilmesini ve Abhaz yetkililerinin çalışmalarına yeniden başlamasını da kapsayan antlaşmanın diğer konuları da yürürlüğe konmasını beklemeden Abhazya’dan çekilmesi gerektiğini belirtti. Ardzınba, Tiflis yönetimiyle bir tür federasyon veya konfederasyon kurulması için doğrudan görüşme talebinde bulundu.
C GÖZLEMLER
16. Abhazya’daki durumun gerginliği ve savaşın, Gürcistan sınırlarını kolayca aşabilecek yapısı devam etmektedir. Eğer önlem alınmazsa, sorun etnik ve dini boyutlar kazanarak komşu ülkeleride içine çekebilir. 3 Eylül Antlaşması’nın geniş ölçüde uygulanamaması sürmektedir. Abhazya’da hukuk ve düzen büyük ölçüde bozulmuştur.
17. Antlaşmanın doğru uygulanması, barışçı yoldan uzlaşmanın görüşülebileceği bir zemin oluşturur. Uluslararası topluluğun desteği, iki tarafı da anlaşmaya itaat etmeye ve Abhazya’da ilgili tüm taraflara uygun bir politik uzlaşma için görüşmeye cesaretlendirebilir.
